Кыскартылган сөздөр

Сөздөрдүн кыскартылып биригишинен жасалган татаал сөздөр кыскартылган сөздөр деп аталат. Мисалы: шаарком, профсоюз, КР, БУУ ж.б. Мындай сөздөр кыргыз тилинде анча көп эмес. Анткени, булар ойлоп табылып жасалган татаал сөздөр. Кыскартып жазуу сөздүн же сөздөрдүн кайсы муунунан, кайсы тамгасынан кыскартуу ыңгайына жараша жүрөт да, чыгармачылык  менен  ой  жүгүртүүнү  талап  кылат.  Кыргыз тилинде азырынча мындай салт калыптана элек, көбүнчө башка тилдерден өздөштүрүлгөн сөздөр менен кыскартылган сөздөр жаралат. Кыскартууларда, айрыкча муун же сөздүн тыбыштык башка бөлүктөрүнөн кыскартууларда грамматикалык бирдиктүү эреже иштелип чыга элек.

Кыргыз тилинде сөздөр эки жол менен кыскартылып бириктирилип татаал сөздөр уюшулуп жүрөт.

  1. Сөздөрдүн тутумундагы муундардан, морфемалардан кыскартып бириктирүү аркылуу уюшулуп кыскартылган сөздөр. Мисалы: боршайком (борбордук шайлоо комиссиясы), шайлооком (шайлоо комиссиясы), облсот (областтык  сот), райборбор (райондун борбору), ЖоКе (Жогорку Кеңеш), райакимчилик (райондук акимчилик), ЖаМУ (Жалалабат мамлекеттик университети), БатМУ (Баткен мамлекеттик университети) ж.б.

Кыскартылган сөздөрдүн жаралышындагы бул ыкма азыркы кыргыз тилинде анча өнүгө бербей келет. ХХ кылымда пайда болгон Кыргызмамбас, Кыргызокуупедмамбас сыяктуу сөздөр эскирип архаизмдерге айланып калды.

  1. Баш тамгаларды бириктирүү аркылуу уюшулган кыскартылган сөздөр. Мисалы: БУУ (Бириккен улуттар уюму), КР (Кыргыз Республикасы), КУУ (Кыргыз улуттук университети), ИИМ (Ички иштер министрлиги), ТИМ (Тышкы иштер министрлиги), БГУ (Бишкек гуманитардык университети), ж.б. (жана башка), ж.б.у.с. (жана башка ушул сыяктуу), б.а. (башкача айтканда), б.э.ч. (биздин эрага чейин) ж.б.

Баш тамгаларынан кыскартылган сөздөрдө татаал сөз болуп, анын эки уңгусунун тең баш тамгалары кыскартылса, экинчи уңгунун баш тамгасы кичине тамга менен жазылат. Мисалы: ЖаМУ (Жалалабат мамлекеттик университети) ж.б.

Кыскартылган сөздөрдүн жаралышындагы бул ыкма азыркы кыргыз тилинде өз ордуна ээ болуп калыптанып баратат.

Если вы нашли ошибку в тексте, пожалуйста, выделите ее мышью и нажмите Ctrl+Enter