Поиск по тэгу 'зат атооч'
library_books
Кыргызстандын жер-суу аттары
[Эл-Сөздүк онлайн словарь кыргызского языка](http://el-sozduk.kg/)
[Учебники по кыргызскому языке и литературе :
bizdin.kg](http://bizdin.kg/%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B8/%D0%9E%D0%BA%D1%83%D1%83-%D0%BA%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%8B/)
..
library_books
Морфология кыргызского языка
[Эл-Сөздүк онлайн словарь кыргызского языка](http://el-sozduk.kg/)
[Учебники по кыргызскому языке и литературе :
bizdin.kg](http://bizdin.kg/%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B8/%D0%9E%D0%BA%D1%83%D1%83-%D0%BA%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%8B/)
..
library_books
Морфология
[Эл-Сөздүк онлайн словарь кыргызского языка](http://el-sozduk.kg/)
[Учебники по кыргызскому языке и литературе :
bizdin.kg](http://bizdin.kg/%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B8/%D0%9E%D0%BA%D1%83%D1%83-%D0%BA%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%8B/)
..
library_books
Кыскартылган зат атоочтор
Татаал сөздөрдүн кыскартылган түрү толугу менен зат атоочко тиешелүү болот.
Жогоруда кыскартылган сөздөр деген теманы карагыла.
Кыргыз тили үчүн кыскартылган сөздөрдүн дээрли бардыгы жаңы сөздөр болуп
саналат. Бул көрүнүш кылымдан бери калыптануу жана өнүгүү процессин баштан
кечирип келатат.
Баш тамгаларынан кыскартылган зат атоочтор. Мисалы: КУУ - Кыргыз улуттук
университети, БУУ - ..
library_books
Кошмок зат атоочтор
Тутумдары бири-бири менен мааниси боюнча ыкташып же таандык болуп байланышкан
татаал зат атоочтор кошмок зат атоочтор деп аталат. Мисалы: аяккап,
аткулак, бешбармак, жүзүкара, көкбөрү, окчонтой, сүттикен, корбашы, ишбилги,
Атбашы, Бегимаалы, Кудайберген, Карабалта ж.б.
Кошмок зат атоочтор тутумундагы түгөйлөрүнүн өз ара байланышуу жолдору
жана сөз түркүмдүк белгилери боюнча топт..
library_books
Кош зат атоочтор
Тутумдары бири-бири менен карама-каршы же жакындык (синонимдик) маанилери
боюнча жупташып айтылган татаал зат атоочтор кош зат атоочтор деп аталат. Кош
сөздөрдү тутумундагы түгөйлөрүнүн түзүлүшү, түгөйлөрүнүн өз маанилери
жана алардын ортосундагы маанилик мамилелери боюнча бөлүштүрүүнү сунуш
кылабыз.
Кош зат атоочтор дайыма эки гана тутумдан турат да, тутумундагы
түгөйлөрүнүн түзүл..
library_books
Зат атоочтордун синтаксистик жол менен жасалышы
Зат атоочтор эки же андан көп уңгулардын (сөздөрдүн) биригишинен да жасалат.
Мындай сөздөр татаал зат атоочтор болушат. Синтаксистик жол менен жасалган зат
атоочторду, татаал зат атоочторду, кош зат атоочтор, кошмок зат атоочтор,
кыскартылган зат атоочтор деп топторго бөлүштүрөбүз.
Татаал зат атоочтордун тутумундагы уңгулар (сөздөр) маанилик жактан бири-
биринен ажырагыс болот. Алар ошол ту..
library_books
Тууранды сөздөрдөн жасалган зат атоочтор
Тууранды сөздөрдөн жасалган зат атоочтор аз эле болгондуктан, мындай
курандыларды өнүмдүү, өнүмсүздөргө бөлбөдүк.
-а: бака, карга
-аң: борпоң
-лак (-алак): шапалак
-дак: чардак
-кырык: бакырык, бышкырык, каткырык, кошкурук, үшкүрүк,
түкүрүк, чүчкүрүк, эчкирик
-ылдак: дүмпүлдөк, тарсылдак, тырсылдак, тоңкулдак, түрсүлдөк,
..
library_books
Өнүмсүз курандылар
-а: бөлө, жара, жая (жайа), жыра, кыя (кыйа)
-ага: босого, иреге, кемеге, кереге, төтөгө, улага, томого
-ака: алака, жарака
-аке: жалжаке, чалжаке, чойоке
-алак: жапалак, жаталак, көпөлөк, эбелек, шапалак
-ан: айран, бычан, жылан, калкан, чаян (чайан)
-анак: көзөнөк, көрнөк, көрөнөк, таканак, чыканак
-аса: ..
library_books
Аз өнүмдүү курандылар
-аан: булаан, жыгааи, кыраан, сайроон, сүрөөн, талоон,
чыгаан, чыкыроон ж.б.
-гак: айгак, баткак, безгек, каткак, өткөк, сайгак, соргок, тайгак,
таңгак, тоскок, туткак, түргөк ж.б.
-ган: алаган, бабырган, жараткан, капкан, көбүргөн, талкан,
тууган, чагылган, чалкан ж.б.
-ды: бышты, күйдү (ич күйдү), тууду (уюм тууду), учту (учту-учту)
ж.б...
library_books
Өнүмдүү курандылар
-ак(-ык): азык, белек, бутак, бычак, жарак, жатак, жүрөк, жыртык,
калак, карек, катык, кетик, конок, кошок, күрөк, кыйык, орок, өтөк, табак,
таяк, тешик, төшөк, тузак, турак, түшүнүк, шыбак, элек ж.б.
-арман: аларман, берерман, билерман, иштерман, качарман, кетерман,
көрөрман, көчөрман, күйөрман, окурман, өлөрман, сатарман, сүзөрман, тегирмен,
туярман, чабарман ж.б.
-гы: ..
library_books
Өнүмсүз курандылар
-а: карта, кече, уча
-ай: жубай, көкөй, кумай, өгөй
-аке: байке (байаке), тайаке
-алак: кызалак, сагалак, сугалак, тоголок (томолок), шапалак,
эселек, эбелек
-ан: атан, эрен, Жолон
-аң: бошоң, жашаң, картаң, кечең, кыраң, түзөң, эртең
-ас: белес, жонос, күнөс
-ат: канат, колот, элет
..
library_books
Аз өнүмдүү курандылар
-ак: атак, бубак, ичек, кабак, кезек, конок, курак, кумак, машак,
мойнок, өзөк, сабак, тикенек, челек ж.б.
-дырык: бөлтүрүк, булдурук, кашкалдырык, кескелдирик,
көзүлдүрүк, көмөлдүрүк, кыпчылдырык, моюнтурук, ооздурук, сагалдырык,
тамандырык ж.б.
-кер: айлакер, айыпкер, боорукер, жароокер, жасакер, жоопкер, ишкер,
кызтаткер, пахтакер, саяпкер, соодагер,..
library_books
Өнүмдүү курандылар
Кыргыз тилиндеги дээрлик бардык куранды мүчөлөр уңгудагы (негиздеги)
тыбыштарга карата өзгөрүп, бир нече варианттарда колдонулат. Биз төмөндө
алардын баштапкы формасы деп эсептелген түрүн гана келтирдик.
-луу мүчөсү (байыркы формалары -лыг, -лык, -лы, -ты) өтө көп сын
атоочторду жасап, эң өнүмдүү куранды болуп эсептелет. Бул куранды төмөнкүдөй
маанилердеги сын атоочторду жасайт:
1. Зат..
library_books
Морфологиялык жол менен жасалышы
Куранды мүчөлөр аркылуу уюшулган зат атоочтор морфологиялык жол менен жасалган
зат атоочтор болушат. Зат атоочту жасоочу курандыларды атооч сөздөрдөн зат
атооч жасоочу жана этиш сөздөрдөн зат атооч жасоочу курандылар деп
шартту түрдө экиге бөлүп көрсөтөбүз. Куранды мүчөлөрдүн сөз жасоо
мүмкүнчүлүгүнө жараша аларды өнүмдүү, аз өнүмдүү, өнүмсүз курандылар деп
бөлүштүрөбүз. Анткени,..
library_books
Зат атоочтун жасалышы
Основное место в образовании существительных занимает морфологический способ
как наиболее продуктивный.
От имен существительных и других именных частей речи существительные
образуются с помощью ряда продукт и в н ы х аффиксов.
Аффикс -чы (-чи, -чу, -чү) образует имена существительные со значением
«деятель» от существительных, обозначающих орудия труда, отрасли хозяйства,
предметы, которые явля..
library_books
Аффиксы принадлежности
| Единственное число | Множественное число
---|---|---
1е лицо | -м(-ым, -им, -ум, -үм) | -быз(-биз, -буз, -бүз, -ыбыз,
-ибиз, -убуз, -үбүз)
2е лицо | -ң(-ың, -иң, -ун, -үн) | -ңар(-ңер, -ңор, -ңөр)
-ыңар(-иңер, -уңар, -үңөр)
2е лицо (веж.форма) |
-ңыз(-ңиз, -ңуз, -ңүз)
-ыңыз (-иңиз, -уңуз,
|
-ңыздар (-ңиздер, -ңуздар,
-ңүздөр)
-ыңыздар (-иңиздер, -уңуздар, -үңүз) -үң..
library_books
Таандык жөндөлүш
Аягы таандык мүчөлөр менен бүткөн зат атоочтордун жөндөлүшүн таандык жөндөлүш
деп айтабыз. Анткени, жекелик жана көптүк сандагы бардык үч жактын мүчөлөрү
жана жалпы таандыктын мүчөсү менен келген сөздөрдүн бардыгы бир типте болуп
жөндөлө бербейт. Жекелик сандагы экинчи жактын таандык мүчөсүнүн сылык (
-ңыз ) түрү жана көптүк сандагы жакчыл таандык мүчөлөр менен келген сөздөр
жөнөкөй жөндөлүшкө о..
library_books
Жөнөкөй жөндөлүш
Таандык мүчөлөр уланбай турган сөздөрдүн жөндөмөлөр боюнча өзгөрүшү жөнөкөй
жөндөлүштү түзөт. Мисалы:
А
|
жууркан
|
кекилик
|
кармооч
---|---|---|---
И
|
жууркандын
|
кекиликтин
|
кармоочтун
Б
|
жуурканга
|
кекиликке
|
кармоочко
Т
|
жуурканды
|
кекиликти
|
кармоочту
Ж
|
жуурканда
|
кекиликте
|
кармоочто
Ч
|
жууркандан
|
кекиликтен
..
library_books
Категория принадлежности
Категория, выражающая одновременно и предмет обладания, и лицо обладателя».
Категория принадлежности в киргизском языке имеет чисто морфологическое
выражение путем присоединения к имени, обозначающему предмет обладания,
специальных аффиксов принадлежности, указывающих на лицо и число обладателя.
Так, в словоформе китебим 'моя книга' синтетически выражены и предмет
обладания ( китеп ), и облад..
library_books
Категория числа
Грамматическая категория числа, выражая противопоставленне единичности и
множественности, охватывает почти все имена существительные и
субстантивированные части речи. В современном киргизском языке она
представлена двумя рядами грамматических форм -- единственным и
множественным числом: ат -- аттар 'лошадь--лошади', үй -- үйлөр
'дом -- дома', ит -- иттер 'собака -- собаки', шаар -..
library_books
Конкреттүү жана абстракттуу заттар
Табияты боюнча зат атоочтордун бардыгы бирдей болбойт. Алардын бир тобу көз
менен көрүүгө же кол менен кармоого мүмкүн болгон заттардын жана кубулуштардын
аттарын билдирсе, бир тобу акылга сала баамдап-байкап, оюбузда жана эсибизде
гана тута алчу түшүнүктөрдүн аттарын билдирет.
Башкача айтканда, зат атоочтордун бир тобунда материалдуулук бар болсо, экинчи
бир тобунда идеялуулук бар. Мына ушунда..
library_books
Адамзаттык жана адамзаттык эмес заттар
Зат атоочторду жооп берген суроолоруна жана грамматикалык өзгөрүү
өзгөчөлүктөрүнө жараша адамзаттык зат атоочтор жана адамзаттык эмес зат
атоочтор деп бөлүштүрсөк болот1.
Адамзаттык зат атоочтор дайыма адамды билдирет, же адамга тиешелүү
болот да, ким? деген суроого жооп берет. Мисалы: бала, аба, карындаш,
сиңди, чоңата, чоңене, куда, мугалим, комузчу, капитан, курдаш, аспирант,
о..
library_books
Жандуу жана жансыз заттар
Кыргыз тилинде зат атоочтор жаратылышынан эле жандуу заттар жана жансыз заттар
болуп бөлүнөт. Өзүндө табигый кыймыл-аракети бар болгон зат атоочтор - жандуу
заттар: адам, айбан, арыстан, ат, төө, чымын, курт, балык, бүркүт, улар ж.б.
Ал эми өзүндө табигый кыймыл-аракети жок зат атоочтор - жансыз заттар: аска,
зоо, токой, дарыя, үй, китеп, арпа, алма, автомобиль,телевизор, ачкыч, пахта,
пияз, та..
library_books
Энчилүү жана жалпы аттар
Жаратылыштагы заттар, жаныбарлар, нерселер эсепсиз. Ошондуктан алар жалпы
аталыштарынан тышкары өздөрүнө окшош же бирөңчөй башка заттардан, нерселерден,
жаныбарлардан айырмаланган аталыштарга да муктаж. Антпегенде биз, мисалы,
кайсы бир кишини миңдеген башка адамдардан, кандайдыр бир жаныбарды (мисалы
итти, атты) башка ошол типтеги жаныбарлардан (башка иттерден , башка
аттардан ) ажыратып ча..
library_books
Простые и сложные существительные
По составу имена существительные делятся на простые и сложные. В простых
имеется одна корневая морфема: ата 'отец', эт 'мясо', көмүр 'уголь',
жылкычы 'табунщик', тердик 'потник', институт. Сложные имена
существительные включают две или более корневых морфемы при едином лексическом
значении. Они представляют собой слитные слова, сложные раздельные слова: баш
сөз 'заглавие', бака жалбыр..
library_books
Имя существительное
Именем существительным называется часть речи с общеграмматическим значением
предметности. Имена существительные называют живые существа ( бала
'ребенок', эне 'мать', көгүчкөн 'голубь', түлкү 'лиса', курт
'червяк'), конкретные предметы ( казан 'котел', элек 'сито', китеп
'книга'), явления природы ( чагылган 'молния', шамал 'ветер', жаан
'дождь'), абстрактные понятия, отвлеченн..
-
Мне нравится!
-
